Welvarender én mentaal zieker: hoe kan dat?

We zijn welvarender én mentaal zieker dan ooit. We zijn gelukkiger, maar lijden meer dan ooit. Hoe kan dat? In onze nieuwste Anders Denken Podcast geeft filosoof en psychiater Damiaan Denys antwoord.

Damiaan Denys (1965) is filosoof en psychiater. Hij is als hoogleraar psychiatrie verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en hoofd van de afdeling psychiatrie aan het AmsterdamUMC. Hij behandelt angst- en dwangstoornissen, en minder bekende aandoeningen als Body Dysmorphic Disorder (BDD), Body integrity identity disorder (BIID), en misofonie. In 2020 werd hem de Ig Nobelprijs voor geneeskunde toegekend voor zijn ontdekking van misofonie.

Welvarender en mentaal zieker dan ooit

Denys schreef het boek: ‘Het tekort van het teveel’, waarin hij stelt dat er iets geks aan de hand is: ‘Westerse landen behoren al jaren tot de gelukkigste landen ter wereld. Nooit eerder was de welvaart hoger, rijkdom groter en levenskwaliteit beter. Ze staan aan de top van de wereld op het gebied van onderwijs, leefomgeving, gezondheid, veiligheid en welzijn. Toch lijden vier op de tien mensen in hun leven aan een psychische stoornis en ondergaan in Nederland jaarlijks een miljoen mensen een behandeling voor psychische klachten. We zijn welvarender, maar mentaal zieker dan ooit. We zijn gelukkiger, maar lijden meer dan ooit. Hoe kunnen we deze paradoxen begrijpen?’

Gelukkig en angstig tegelijkertijd

Volgens Denys zijn we op dit moment gelukkiger, maar ook angstiger dan ooit. ‘Nederland staat op de vijfde plaats in de World Happiness Index. Tegelijkertijd heeft één op de vijf Nederlanders een angststoornis. Dat heeft met ons gedrag te maken. We koppelen angst niet alleen meer aan de ervaring van wat we in de werkelijkheid meemaken, maar ook aan de verwachting die we in ons hoofd van die werkelijkheid hebben. Met andere woorden: het gevoel van angst staat in verhouding met ons verlangen naar controle. Ga je ervan uit dat de wereld maakbaar is? Dan is dat wat er niet mee strookt al snel iets wat bang maakt.’

Staan we té ver af van de werkelijkheid?

‘Een paar generaties geleden waren mensen het gewend om in een onvoorspelbare wereld te leven’, vertelt Denys. ‘Zij hadden minder behoefte aan controle en hadden dus ook minder angst. In deze tijd hebben we een complete voorspelling van de werkelijkheid op basis van onze technologische kennis. Wijkt dat af? Dan worden we bang.’

• Benieuwd naar opmerkelijke praktijkvoorbeelden waarin mensen angstig werden omdat zij te ver afstonden van de werkelijkheid? Beluister de Anders Denken Podcast!

Geef betekenis aan lijden

Daarbij is onze wereld volgens Denys ook een stuk complexer geworden. ‘De hoeveelheid informatie die op ons afkomt, is enorm, waardoor de context waarin we leven ook veel moeilijker geworden is voor ons brein. Tegelijkertijd zijn we meer dan ooit bezig met ons mentale welzijn. We vinden dat we ons goed moeten voelen, terwijl verdrietig of angstig zijn een wezenlijk onderdeel van het leven is. Het is niet de bedoeling om dat weg te stoppen of te compenseren. Het is de bedoeling om die emoties te ervaren en betekenis te geven aan dat leiden.’

Het nieuwe ziek zijn

Omdat we niet goed weten hoe we moeten lijden, plakken we er volgens Denys graag het etiket ‘ziekte’ op. ‘In een samenleving waarin je niet mag lijden, legitimeert het predicaat ‘ziek zijn’ dat lijden alsnog. Als ik naar mijn baas ga en hem vertel dat ik mij intens verdrietig voel, mag ik geen week thuisblijven. Maar ga ik naar de huisarts en vertel ik hem dat ik niet goed eet en slaap? Dan plakt hij daar het etiket ‘depressie’ op en mag ik drie maanden thuisblijven. Anders gezegd: in onze samenleving wordt ziekte gebruikt om het lijden dat niet meer geleden mag worden te rechtvaardigen.’

• Meer weten over onze beleving van geluk, leiden en ziek zijn? Beluister de Anders Denken Podcast!